Suy nghĩ vượt khuôn khổ: Khi BA cần một “cú dịch chuyển mô hình” để trưởng thành trong nghề

Trong hành trình làm BA, có những lúc bạn cảm giác mình cứ… quay vòng. Viết tài liệu hoài vẫn bị hỏi lại. Đi họp hoài nhưng team vẫn hiểu sai. Sản phẩm làm ra không đúng thứ người dùng cần. Bạn cố chỉnh sửa chút chỗ này chỗ kia, nhưng vấn đề lớn vẫn y nguyên.

Đó chính là dấu hiệu cho thấy bạn cần một điều lớn hơn “cải tiến nhỏ”. Bạn cần một paradigm shift, cú dịch chuyển mô hình tư duy. Không phải chỉ nâng cấp kỹ năng. Không phải chỉ học thêm template. Mà là thay đổi cách bạn nhìn nghề BA. Hãy cùng BAC khám phá các paradigm shift đó dưới bài viết này nhé!

1. Khi BA bị mắc kẹt trong chiếc hộp… của chính mình

Rất nhiều BA (nhất là người mới) rơi vào 3 chiếc hộp quen thuộc:

Ba chiếc hộp của BA

Hộp 1: Nghĩ BA = người ghi chép

Đi họp → ghi lại → viết tài liệu → chuyển cho Dev.

Nhưng BA không phải “máy ghi âm cao cấp”.

Hộp 2: Nghĩ yêu cầu = câu chữ

“Cứ ghi rõ ràng là được rồi mà?”

Sai. Yêu cầu không phải thứ bạn ghi, mà là thứ team hiểu và có thể triển khai được.

Hộp 3: Nghĩ mình chỉ là người trung gian

Sợ challenge stakeholder. Ngại hỏi "tại sao?". Né trách nhiệm khi có conflict. Đó là cách nhanh nhất để BA bị xem là “không có giá trị”. Chúng ta bị giới hạn bởi chính những mô thức quen thuộc. Nhưng đôi khi, muốn làm BA tốt hơn, bạn cần… phá vỡ cái hộp đó.

2. Paradigm shift #1: Từ ghi yêu cầu sang tư duy sản phẩm

Paradigm shift #1: Từ ghi yêu cầu sang tư duy sản phẩm

Một trong những cú thay đổi lớn nhất là:

Yêu cầu không phải thứ người dùng nói. Yêu cầu là thứ người dùng cần.

Một BA junior khi nghe khách hàng bảo:

“Anh cần thêm nút xuất Excel.”

Họ viết đúng như vậy. Một BA senior sẽ hỏi:

Anh xuất để làm gì?
Xuất xong anh xử lý thế nào?
Vấn đề chính là gì?
Có giải pháp nào tốt hơn Excel không?

Đôi khi, điều khách hàng thật sự cần lại không liên quan gì đến “nút xuất Excel”.

Paradigm shift ở đây là:

→ Tập trung vào problem, không phải solution.

→ Tập trung vào outcome, không phải output.

BA không chỉ là người ghi – BA là người dẫn dắt suy nghĩ.

3. Paradigm shift #2: Từ văn bản sang mô hình hóa

Paradigm shift #2: Từ văn bản sang mô hình hóa

Nhiều BA sợ vẽ. Sợ flow, sợ diagram, sợ BPMN, sợ sequence, sợ wireframe. Nhưng thực tế là: mỗi mô hình chính xác bằng… 1.000 dòng chữ.

Nếu bạn phải mô tả 1 quy trình nhiều hệ thống, nhiều bước, nhiều điều kiện… Bạn viết hoài viết mãi → team đọc xong vẫn hiểu lộn.

Nhưng chỉ cần 1 cái diagram:

→ ai cũng hiểu

→ ai cũng dễ review

→ ai cũng thấy được lỗ hổng

Cú dịch chuyển ở đây là:

BA giỏi không bao giờ chỉ viết, họ luôn vẽ.
Chữ mô tả chi tiết.
Mô hình mô tả bức tranh tổng thể.
Cả hai kết hợp mới tạo nên tài liệu yêu cầu chuẩn.

4. Paradigm shift #3: Từ “IT nghĩ sao thì làm vậy” sang dám challenge kỹ thuật

Paradigm shift #3: Từ “IT nghĩ sao thì làm vậy” sang dám challenge kỹ thuật

BA thường nghĩ:

“Dev nói vậy thì chắc đúng.”

Nhưng BA giỏi sẽ hỏi:

“Tại sao không làm theo hướng này?”
“Chi phí – lợi ích của từng giải pháp là gì?”
“Giải pháp này tối ưu cho người dùng hay tối ưu cho hệ thống?”
“Chúng ta đang giải quyết vấn đề hay tạo gánh nặng mới?”

BA không phải Dev. Nhưng BA có quyền – và trách nhiệm – thử thách mọi giả định kỹ thuật.

Không phải để tranh luận. Mà để đảm bảo người dùng cuối nhận được giải pháp tốt nhất.

Đó cũng là một paradigm shift lớn trong tư duy.

5. Paradigm shift #4: Từ làm việc một mình sang đồng sáng tạo

Paradigm shift #4: Từ làm việc một mình sang đồng sáng tạo

Nhiều BA quen kiểu:

“Để em về viết xong rồi gửi team.”
Nhưng dự án hiện đại không hoạt động như vậy.

BA giỏi:

Brainstorm cùng UX
Refine cùng Dev
Workshop cùng stakeholder
Test cùng QA
Demo cùng PM

Thay vì cố làm tất cả một mình, hãy thúc đẩy co-creation đồng sáng tạo. Khi nhiều góc nhìn gặp nhau, giải pháp tốt hơn gấp nhiều lần.

6. Paradigm shift #5: Từ “chữa cháy” sang tư duy proactive

Thực hành tư duy chủ động

BA mới vào nghề thường phản ứng kiểu:

Có bug → cùng xử lý
Có yêu cầu mới → ghi thêm
Có conflict → báo lại PM
Khách hàng đổi ý → update tài liệu

Nhưng BA senior luôn chuẩn bị trước:

Đặt câu hỏi trước khi sự cố xảy ra
Làm rõ assumption trước khi dev sai hướng
Dự đoán rủi ro ngay khi nghe yêu cầu
Tạo rule để tránh việc sửa tới sửa lui

Cú dịch chuyển ở đây là: Từ chạy theo → sang dẫn dắt.

7. Paradigm shift #6: Thay đổi chính cách bạn tin về nghề BA

Đây là cú shift lớn nhất.

Khi bạn tin rằng BA chỉ là người “viết tài liệu”, bạn sẽ mãi mắc kẹt ở cấp độ ghi chép.
Khi bạn tin rằng BA là “người tạo ra sự rõ ràng” → bạn bắt đầu hỏi sâu.
Khi bạn tin rằng BA là “người làm ra sản phẩm tốt” → bạn bắt đầu nhìn big picture.
Khi bạn tin rằng BA là “người tạo giá trị” → bạn thay đổi cách giao tiếp, cách phân tích, cách trình bày.

Paradigm shift xảy ra khi bạn thay đổi niềm tin nghề nghiệp, không chỉ là kỹ năng.

8. Kết luận: BA không chỉ cần kỹ năng mới, mà cần tư duy mới

Trong ngành IT thay đổi từng tháng, BA không thể mãi làm theo cách cũ.

Một vài thay đổi nhỏ có thể giúp bạn tiến bộ.
Nhưng một cú paradigm shift mới giúp bạn thăng cấp thật sự.

Và kể từ hôm nay, bạn có thể bắt đầu:

Hỏi nhiều hơn “TẠI SAO?”
Vẽ nhiều hơn là viết
Challenge thay vì chấp nhận
Đồng sáng tạo thay vì độc lập
Nhìn sản phẩm thay vì nhìn task

Khi cách nghĩ cũ không còn hiệu quả, đừng ngại thay đổi thậm chí thay đổi lớn. Bạn có thể bất ngờ khi thấy phiên bản mạnh mẽ hơn của chính mình đang chờ ở phía bên kia. Hãy theo dõi BAC's Blog để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích nhé!

Nguồn tham khảo:
https://modernanalyst.com/Resources/Articles/tabid/115/ID/7082/Thinking-Outside-the-Box-with-Paradigm-Shifts.aspx

Nhu cầu đào tạo doanh nghiệp

BAC là đơn vị đào tạo BA đầu tiên tại Việt Nam. Đối tác chính thức của IIBA quốc tế. Ngoài các khóa học public, BAC còn có các khóa học in house dành riêng cho từng doanh nghiệp. Chương trình được thiết kế riêng theo yêu cầu của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp giải quyết những khó khăn và tư vấn phát triển.

CÁC KHOÁ HỌC BUSINESS ANALYST BACs.VN DÀNH CHO BẠN

Khoá học Online:

Khoá học Offline:

Tại Tp.HCM:

Tại Hà Nội:

Tham khảo lịch khai giảng TẤT CẢ các khóa học mới nhất

Ban biên tập nội dung - BAC

Professional Transfer Services in Batumi

Luxury Georgian Transfer Services – Tbilisi & Batumi

Airport Transfers in Georgia

CÔNG TY CỔ PHẦN ĐÀO TẠO VÀ TƯ VẤN BAC