today

Suy nghĩ vượt khuôn khổ: Khi BA cần một “cú dịch chuyển mô hình” để trưởng thành trong nghề

Trong hành trình làm BA, có những lúc bạn cảm giác mình cứ… quay vòng. Viết tài liệu hoài vẫn bị hỏi lại. Đi họp hoài nhưng team vẫn hiểu sai. Sản phẩm làm ra không đúng thứ người dùng cần. Bạn cố chỉnh sửa chút chỗ này chỗ kia, nhưng vấn đề lớn vẫn y nguyên.

Đó chính là dấu hiệu cho thấy bạn cần một điều lớn hơn “cải tiến nhỏ”. Bạn cần một paradigm shift, cú dịch chuyển mô hình tư duy. Không phải chỉ nâng cấp kỹ năng. Không phải chỉ học thêm template. Mà là thay đổi cách bạn nhìn nghề BA. Hãy cùng BAC khám phá các paradigm shift đó dưới bài viết này nhé!

1. Khi BA bị mắc kẹt trong chiếc hộp… của chính mình

Rất nhiều BA (nhất là người mới) rơi vào 3 chiếc hộp quen thuộc:

Ba chiếc hộp của BA

Hộp 1: Nghĩ BA = người ghi chép

Đi họp → ghi lại → viết tài liệu → chuyển cho Dev.

Nhưng BA không phải “máy ghi âm cao cấp”.

Hộp 2: Nghĩ yêu cầu = câu chữ

“Cứ ghi rõ ràng là được rồi mà?”

Sai. Yêu cầu không phải thứ bạn ghi, mà là thứ team hiểu và có thể triển khai được.

Hộp 3: Nghĩ mình chỉ là người trung gian

Sợ challenge stakeholder. Ngại hỏi "tại sao?". Né trách nhiệm khi có conflict. Đó là cách nhanh nhất để BA bị xem là “không có giá trị”. Chúng ta bị giới hạn bởi chính những mô thức quen thuộc. Nhưng đôi khi, muốn làm BA tốt hơn, bạn cần… phá vỡ cái hộp đó.

2. Paradigm shift #1: Từ ghi yêu cầu sang tư duy sản phẩm

Paradigm shift #1: Từ ghi yêu cầu sang tư duy sản phẩm

Một trong những cú thay đổi lớn nhất là:

Yêu cầu không phải thứ người dùng nói. Yêu cầu là thứ người dùng cần.

Một BA junior khi nghe khách hàng bảo:

“Anh cần thêm nút xuất Excel.”

Họ viết đúng như vậy. Một BA senior sẽ hỏi:

Anh xuất để làm gì?
Xuất xong anh xử lý thế nào?
Vấn đề chính là gì?
Có giải pháp nào tốt hơn Excel không?

Đôi khi, điều khách hàng thật sự cần lại không liên quan gì đến “nút xuất Excel”.

Paradigm shift ở đây là:

→ Tập trung vào problem, không phải solution.

→ Tập trung vào outcome, không phải output.

BA không chỉ là người ghi – BA là người dẫn dắt suy nghĩ.

3. Paradigm shift #2: Từ văn bản sang mô hình hóa

Paradigm shift #2: Từ văn bản sang mô hình hóa

Nhiều BA sợ vẽ. Sợ flow, sợ diagram, sợ BPMN, sợ sequence, sợ wireframe. Nhưng thực tế là: mỗi mô hình chính xác bằng… 1.000 dòng chữ.

Nếu bạn phải mô tả 1 quy trình nhiều hệ thống, nhiều bước, nhiều điều kiện… Bạn viết hoài viết mãi → team đọc xong vẫn hiểu lộn.

Nhưng chỉ cần 1 cái diagram:

→ ai cũng hiểu

→ ai cũng dễ review

→ ai cũng thấy được lỗ hổng

Cú dịch chuyển ở đây là:

BA giỏi không bao giờ chỉ viết, họ luôn vẽ.
Chữ mô tả chi tiết.
Mô hình mô tả bức tranh tổng thể.
Cả hai kết hợp mới tạo nên tài liệu yêu cầu chuẩn.

4. Paradigm shift #3: Từ “IT nghĩ sao thì làm vậy” sang dám challenge kỹ thuật

Paradigm shift #3: Từ “IT nghĩ sao thì làm vậy” sang dám challenge kỹ thuật

BA thường nghĩ:

“Dev nói vậy thì chắc đúng.”

Nhưng BA giỏi sẽ hỏi:

“Tại sao không làm theo hướng này?”
“Chi phí – lợi ích của từng giải pháp là gì?”
“Giải pháp này tối ưu cho người dùng hay tối ưu cho hệ thống?”
“Chúng ta đang giải quyết vấn đề hay tạo gánh nặng mới?”

BA không phải Dev. Nhưng BA có quyền – và trách nhiệm – thử thách mọi giả định kỹ thuật.

Không phải để tranh luận. Mà để đảm bảo người dùng cuối nhận được giải pháp tốt nhất.

Đó cũng là một paradigm shift lớn trong tư duy.

5. Paradigm shift #4: Từ làm việc một mình sang đồng sáng tạo

Paradigm shift #4: Từ làm việc một mình sang đồng sáng tạo

Nhiều BA quen kiểu:

“Để em về viết xong rồi gửi team.”
Nhưng dự án hiện đại không hoạt động như vậy.

BA giỏi:

Brainstorm cùng UX
Refine cùng Dev
Workshop cùng stakeholder
Test cùng QA
Demo cùng PM

Thay vì cố làm tất cả một mình, hãy thúc đẩy co-creation đồng sáng tạo. Khi nhiều góc nhìn gặp nhau, giải pháp tốt hơn gấp nhiều lần.

6. Paradigm shift #5: Từ “chữa cháy” sang tư duy proactive

Thực hành tư duy chủ động

BA mới vào nghề thường phản ứng kiểu:

Có bug → cùng xử lý
Có yêu cầu mới → ghi thêm
Có conflict → báo lại PM
Khách hàng đổi ý → update tài liệu

Nhưng BA senior luôn chuẩn bị trước:

Đặt câu hỏi trước khi sự cố xảy ra
Làm rõ assumption trước khi dev sai hướng
Dự đoán rủi ro ngay khi nghe yêu cầu
Tạo rule để tránh việc sửa tới sửa lui

Cú dịch chuyển ở đây là: Từ chạy theo → sang dẫn dắt.

7. Paradigm shift #6: Thay đổi chính cách bạn tin về nghề BA

Đây là cú shift lớn nhất.

Khi bạn tin rằng BA chỉ là người “viết tài liệu”, bạn sẽ mãi mắc kẹt ở cấp độ ghi chép.
Khi bạn tin rằng BA là “người tạo ra sự rõ ràng” → bạn bắt đầu hỏi sâu.
Khi bạn tin rằng BA là “người làm ra sản phẩm tốt” → bạn bắt đầu nhìn big picture.
Khi bạn tin rằng BA là “người tạo giá trị” → bạn thay đổi cách giao tiếp, cách phân tích, cách trình bày.

Paradigm shift xảy ra khi bạn thay đổi niềm tin nghề nghiệp, không chỉ là kỹ năng.

8. Kết luận: BA không chỉ cần kỹ năng mới, mà cần tư duy mới

Trong ngành IT thay đổi từng tháng, BA không thể mãi làm theo cách cũ.

Một vài thay đổi nhỏ có thể giúp bạn tiến bộ.
Nhưng một cú paradigm shift mới giúp bạn thăng cấp thật sự.

Và kể từ hôm nay, bạn có thể bắt đầu:

Hỏi nhiều hơn “TẠI SAO?”
Vẽ nhiều hơn là viết
Challenge thay vì chấp nhận
Đồng sáng tạo thay vì độc lập
Nhìn sản phẩm thay vì nhìn task

Khi cách nghĩ cũ không còn hiệu quả, đừng ngại thay đổi thậm chí thay đổi lớn. Bạn có thể bất ngờ khi thấy phiên bản mạnh mẽ hơn của chính mình đang chờ ở phía bên kia. Hãy theo dõi BAC's Blog để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích nhé!

Nguồn tham khảo:
https://modernanalyst.com/Resources/Articles/tabid/115/ID/7082/Thinking-Outside-the-Box-with-Paradigm-Shifts.aspx

Nhu cầu đào tạo doanh nghiệp

BAC là đơn vị đào tạo BA đầu tiên tại Việt Nam. Đối tác chính thức của IIBA quốc tế. Ngoài các khóa học public, BAC còn có các khóa học in house dành riêng cho từng doanh nghiệp. Chương trình được thiết kế riêng theo yêu cầu của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp giải quyết những khó khăn và tư vấn phát triển.

CÁC KHOÁ HỌC BUSINESS ANALYST BACs.VN DÀNH CHO BẠN

Khoá học Online:

Khoá học Offline:

Tại Tp.HCM:

Tại Hà Nội:

Tham khảo lịch khai giảng TẤT CẢ các khóa học mới nhất

Ban biên tập nội dung - BAC

Click để đọc tiếp

Business Analyst cần chuẩn bị gì cho năm 2026?

Năm 2026 đang đến gần hơn bạn nghĩ. Thị trường công nghệ thay đổi chóng mặt, doanh nghiệp chuyển dịch nhanh theo xu hướng số hóa, và sự cạnh tranh trong ngành Business Analysis cũng vì thế mà khốc liệt hơn. Vậy BA cần chuẩn bị gì cho năm 2026?
Top 10 câu hỏi phỏng vấn Power BI cơ bản nhất bạn cần biết

Power BI là công cụ hỗ trợ phân tích và trực quan dữ liệu vô cùng phổ biến. Do đó, có khá nhiều kiến thức và tính năng mà bạn chưa biết. Nếu bạn đang chuẩn bị cho một buổi phỏng vấn về Power BI thì đây là những câu hỏi cơ bản nhất mà bạn cần biết.
Khi AI là đồng nghiệp của bạn…

Một buổi sáng như bao ngày khác, bạn mở máy tính, đăng nhập hệ thống công ty nhưng hôm nay có gì đó khác. Trong danh sách nhân sự nội bộ, xuất hiện một cái tên mới: “AI Assistant”. Một “đồng nghiệp” không cần bàn làm việc, không đi ăn trưa, nhưng luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn 24/7.
BA và PM: Hai hướng đi khác nhau nhưng cùng một đích đến

Trong hầu hết các dự án công nghệ, có hai vai trò mà bạn sẽ luôn nghe nhắc. Cả hai đều tham gia vào quá trình làm việc với khách hàng, đều theo dõi tiến độ, và đều “quản lý dự án” ở một mức độ nào đó. Chính vì thế, không ít người mới vào nghề dễ nghĩ rằng BA và PM là một.

Bình luận

Lê Anh Tuấn

Chuyên viên HO - Kỹ thuật Ngân hàng số Eximbank

Tôi là nhân sự thuộc Trung tâm Phát triển CNTT – Khối Ngân hàng số, hiện đang đảm nhiệm vai trò kiểm thử phần mềm (tester). Việc tham gia khóa học Business Analyst đã mang lại cho tôi góc nhìn toàn diện và rõ ràng hơn về vai trò của BA trong lĩnh vực ngân hàng.

Khóa học Fundamental Business Analysis tại BAC không chỉ giúp tôi hiểu đúng bản chất công việc BA mà còn hỗ trợ phát triển tư duy nghiệp vụ – từ tiếp cận giải pháp kỹ thuật sang tập trung vào nhu cầu người dùng. Phương pháp giảng dạy kết hợp lý thuyết và thực hành thực tiễn, cùng các hoạt động mô phỏng, thảo luận nhóm đã giúp tôi nâng cao kỹ năng giao tiếp, phân tích và trình bày yêu cầu – những năng lực thiết yếu để phối hợp hiệu quả giữa các bên trong dự án công nghệ.

Xem chi tiết +
Huỳnh Cao Cường

Nhân viên HO - Kỹ thuật Ngân hàng số Eximbank

Tôi hiện đang công tác tại Trung tâm Phát triển CNTT – Khối CNTT, với vai trò là nhân sự chức năng phụ trách mảng Ngân hàng số, chuyên sâu về kiểm thử phần mềm (Tester). Trước khi tham gia khóa học Fundamental Business Analysis do BAC tổ chức, tôi từng hình dung BA chỉ đơn thuần là cầu nối giữa bộ phận kỹ thuật và nghiệp vụ.

Tuy nhiên, quá trình học đã giúp tôi nhận thức rõ hơn về bản chất và tầm quan trọng của vị trí này. BA không chỉ kết nối các bên liên quan, mà còn giữ vai trò định hình yêu cầu, đảm bảo giải pháp được thiết kế đúng mục tiêu và sát với nhu cầu thực tế. Khóa học đã trang bị cho tôi tư duy phân tích bài bản, khả năng diễn đạt yêu cầu rõ ràng, và kỹ năng phối hợp hiệu quả trong môi trường dự án đa chiều.

Với nền tảng công nghệ thông tin sẵn có, khóa học là bước chuyển hướng quan trọng giúp tôi phát triển tư duy nghiệp vụ vững chắc và sẵn sàng theo đuổi lộ trình nghề nghiệp chuyên sâu trong lĩnh vực Business Analysis tại Eximbank.

Xem chi tiết +
Nguyễn Thị Mai Bình

Business Analyst

Với một người ngoại đạo như mình thì những chuyên đề về "kỹ thuật" của BA hết sức quan trọng. Ví dụ như sử dụng các diagram để mô hình hóa requirement, viết User Story/Use case, v...v..

Đến với khóa học Fundamental Business Analysis, mình đã được gặp thầy Lộc, một người người rất nhiệt tình và có tâm. Ngoài việc chia sẻ các kinh nghiệm thực tế trên lớp thì thầy còn dành thời gian ra để tư vấn, hỗ trợ, góp ý CV cho mình. Bên cạnh đó trung tâm và anh Phụng cũng hỗ trợ gửi CV, kết nối học viên tới mạng lưới các công ty đối tác chất lượng, điều này giúp học viên như mình tìm được công việc phù hợp nhất. Cảm ơn BAC.
Xem chi tiết +

Professional Transfer Services in Batumi

Luxury Georgian Transfer Services – Tbilisi & Batumi

Airport Transfers in Georgia

Business Analyst cần chuẩn bị gì cho năm 2026?

Top 10 câu hỏi phỏng vấn Power BI cơ bản nhất bạn cần biết

Khi AI là đồng nghiệp của bạn…

BA và PM: Hai hướng đi khác nhau nhưng cùng một đích đến

CÔNG TY CỔ PHẦN ĐÀO TẠO VÀ TƯ VẤN BAC